دانستنی‌های ضروری درباره بیماری سلیاک

با تغییر الگوهای غذایی، بیماری سلیاک که شاید نامی ناآشنا به نظر برسد، امروزه شیوع بیشتری یافته است. توجه به علائم این بیماری خودایمنی ضروری است، زیرا عدم درمان می‌تواند منجر به آسیب روده و بروز مشکلات گوارشی و عصبی متعدد شود.

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی مزمن است که در درجه اول روده کوچک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در افراد مبتلا به این بیماری، مصرف گلوتن (پروتئینی که در گندم، جو، چاودار و برخی اوقات جو دوسر یافت می‌شود) باعث واکنش سیستم ایمنی بدن می‌شود. این واکنش منجر به آسیب به پرزهای روده کوچک می‌شود.

علائم بیماری سلیاک در افراد مختلف بسیار متفاوت است و می‌تواند طیف وسیعی از علائم گوارشی و غیر گوارشی را شامل شود. شدت علائم نیز می‌تواند متغیر باشد، به طوری که برخی افراد علائم خفیفی دارند و برخی دیگر علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند.

همچنین، برخی افراد ممکن است در ابتدا هیچ علامت قابل توجهی نداشته باشند و بیماری در مراحل بعدی تشخیص داده شود.

به طور کلی، علائم بیماری سلیاک به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

علائم گوارشی (مربوط به دستگاه گوارش):

این علائم ناشی از آسیب به روده کوچک و سوء جذب مواد مغذی هستند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• اسهال مزمن: مدفوع ممکن است آبکی، حجیم، بدبو و رنگ پریده باشد.
• نفخ و گاز: احساس پری و تجمع گاز در شکم.
• درد شکم: ممکن است به صورت کرامپی یا مداوم باشد.
• کاهش وزن: به دلیل سوء جذب مواد مغذی.
• حالت تهوع و استفراغ: به خصوص پس از مصرف گلوتن.
• یبوست: در برخی موارد نیز ممکن است یبوست رخ دهد.
• مدفوع چرب و بدبو (استئاتوره): به دلیل عدم جذب چربی.
• بی اشتهایی: کاهش تمایل به غذا خوردن.
• سوزش سر دل و رفلاکس اسید معده.
• عدم تحمل لاکتوز ثانویه: به دلیل آسیب به روده کوچک.

بیماری سلیاک در صورت عدم تشخیص و درمان مناسب می‌تواند منجر به عوارض جدی و متعددی شود. این عوارض ناشی از آسیب مداوم به روده کوچک و سوء جذب مواد مغذی هستند. برخی از مهم‌ترین عوارض بیماری سلیاک عبارتند از:

عوارض ناشی از سوء جذب مواد مغذی:

• سوء تغذیه: عدم جذب کافی ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی ضروری می‌تواند منجر به کمبودهای تغذیه‌ای مختلف شود.
• کم‌خونی ناشی از کمبود آهن، ویتامین B12 و فولات: این کمبودها می‌توانند باعث خستگی، ضعف و تنگی نفس شوند.
• پوکی استخوان (استئوپروز) و نرمی استخوان (استئومالاسی): به دلیل عدم جذب کافی کلسیم و ویتامین D، خطر شکستگی استخوان افزایش می‌یابد.
• مشکلات دندانی: آسیب به مینای دندان.
• تاخیر در رشد و بلوغ در کودکان.
• کاهش وزن غیر ارادی.

عوارض گوارشی:

• عدم تحمل لاکتوز ثانویه: آسیب به روده کوچک می‌تواند منجر به مشکل در هضم لاکتوز (قند موجود در شیر) شود.
• نارسایی پانکراس: در موارد نادر، بیماری سلیاک می‌تواند بر عملکرد پانکراس تاثیر بگذارد.
• افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها: به ویژه لنفوم روده کوچک و آدنوکارسینوم روده کوچک.

عوارض عصبی:

نوروپاتی محیطی: آسیب به اعصاب محیطی که می‌تواند منجر به بی‌حسی، سوزن سوزن شدن و درد در دست‌ها و پاها شود.
مشکلات تعادل و هماهنگی.

• اختلال در تمرکز و حافظه.
• سردرد و میگرن.
• افزایش خطر ابتلا به صرع.

عوارض مربوط به باروری و بارداری:

• ناباروری در زنان و مردان.
• سقط جنین مکرر.
• زایمان زودرس.
• وزن کم نوزاد هنگام تولد.

سایر عوارض:

مشکلات پوستی: مانند درماتیت هرپتیفرم (بثورات خارش‌دار و تاول‌دار).
زخم‌های دهانی (آفت).
عملکرد غیرطبیعی کبد.
افزایش خطر ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی: مانند دیابت نوع 1 و بیماری تیروئید.
کاهش عملکرد طحال (هیپوسپلنیسم).

در حال حاضر، تنها راه درمان بیماری سلیاک، پیروی از یک رژیم غذایی کاملاً فاقد گلوتن برای تمام عمر است. هیچ دارو یا روش جراحی برای درمان این بیماری وجود ندارد.

رژیم غذایی بدون گلوتن:

• حذف کامل گلوتن: این بدان معناست که فرد مبتلا باید از مصرف تمام مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که حاوی گندم، جو، چاودار و مشتقات آن‌ها هستند، خودداری کند. در مورد جو دوسر (اوتمیل) نیز باید احتیاط کرد و فقط انواع بدون گلوتن تایید شده مصرف شود، زیرا ممکن است در مراحل تولید با سایر غلات آلوده شده باشد.
• خواندن دقیق برچسب مواد غذایی: بسیار مهم است که افراد مبتلا به سلیاک برچسب تمام مواد غذایی بسته‌بندی شده را به دقت بخوانند تا از عدم وجود گلوتن اطمینان حاصل کنند. گلوتن ممکن است به صورت پنهان در بسیاری از محصولات فرآوری شده وجود داشته باشد.
• جلوگیری از آلودگی متقاطع: حتی مقدار بسیار کمی گلوتن می‌تواند باعث واکنش در افراد مبتلا به سلیاک شود. بنابراین، باید از آلودگی متقاطع در هنگام تهیه و پخت غذا جلوگیری شود. این شامل استفاده از ظروف، تخته‌های برش و توسترهای جداگانه برای غذاهای بدون گلوتن است.
• مشاوره با متخصص تغذیه: یک متخصص تغذیه می‌تواند به افراد مبتلا به سلیاک در طراحی یک رژیم غذایی متعادل و مغذی بدون گلوتن کمک کند و راهنمایی‌های لازم در مورد انتخاب مواد غذایی مناسب و جلوگیری از کمبودهای تغذیه‌ای را ارائه دهد.

سایر اقدامات حمایتی:

• مکمل‌های غذایی: در صورت وجود کمبودهای تغذیه‌ای (مانند کمبود آهن، ویتامین B12، ویتامین D و کلسیم)، پزشک ممکن است مصرف مکمل‌های غذایی را توصیه کند.
• پیگیری پزشکی منظم: افراد مبتلا به سلیاک باید به طور منظم توسط پزشک متخصص گوارش پیگیری شوند تا وضعیت آن‌ها ارزیابی شود و در صورت نیاز، تنظیمات لازم در رژیم غذایی یا درمان‌های حمایتی انجام شود.
• آموزش و آگاهی: درک کامل بیماری و نحوه مدیریت آن از طریق رژیم غذایی بدون گلوتن برای افراد مبتلا و خانواده‌های آن‌ها بسیار مهم است. گروه‌های حمایتی می‌توانند در این زمینه مفید باشند.

در پایان

همانطور که ملاحظه شد، بیماری سلیاک یک اختلال نسبتاً شایع است که توجه به آن برای پیشگیری از عواقب جدی ضروری است. اتخاذ یک رژیم غذایی سالم می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا یا تسریع روند بهبودی در صورت ابتلا به این بیماری ایفا کند.