بررسی تغییرات هورمونی در زنان ورزشکار

هورمون‌های غیر استروئیدی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• هورمون‌های پپتیدی (پروتئینی) و هورمون‌های اسید آمینه‌ای.
• هورمون‌های اسید آمینه‌ای شامل تیروکسین، تری‌یدوتیرونین،
• اپی‌نفرین،
• نوراپینفرین و سایر هورمون‌های غیر استروئیدی پروتئینی می‌باشند.

هر غده در بدن ما مسئول ترشح یک یا چند هورمون است.

• غده هیپوفیز، هورمون رشد (GH)،
• هورمون تیروتروپین (TSH)،
• آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)، پرولاکتین،
• محرک فولیکوکی (FLH)، لوتئینی (LH)،
• و هورمون ضد ادراری (ADH) را ترشح می‌کند.

همچنین، غده تیروئید هورمون‌های تیروکسین و تری‌یدوتیرونین را تولید می‌کند و غده پاراتیروئید هورمون پاراتیروئید را ترشح می‌کند.

غده فوق کلیه،

• هورمون‌های اپی‌نفرین،
• نوراپی‌نفرین،
• آلدوسترون
• ، کورتیزول،

اندروژن‌ها و استروژن‌ها را ترشح می‌کند.

• غده فوق کلیه،
• هورمون‌های اپی‌نفرین،
• نوراپی‌نفرین، آلدوسترون،
• کورتیزول،

اندروژن‌ها و استروژن‌ها را ترشح می‌کند.

• غده لوزالمعده،
• هورمون‌های انسولین،
• گلوکاگون،
• سوماتواستاتین،
• غدد جنسی (تستوسترون، استروژن، پروژسترون)،
• کلیه‌ها (رنین و اریتروپویتین) را ترشح می‌کند.

فعالیت‌های ورزشی شدید و فزاینده تنظیم هورمونی متابولیسم انرژی به مدت و شدت فعالیت بستگی دارد. با افزایش شدت فعالیت، ترشح هورمون‌های کاتکولامین‌ها به صورت توانی افزایش می‌یابد و منجر به افزایش لیپولیز (تجزیه چربی) درون عضله اسکلتی می‌شود. در نتیجه، فسفوریلاز (آنزیم متابولیک) افزایش می‌یابد. فسفوریلاز برای افزایش کاتالیز گلیکوژن (فرآوری گلیکوژن) در عضله اسکلتی و کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نتیجه، فعالیت‌های ورزشی با شدت کم، با ترشح کمتری از هورمون‌های کاتکولامین و غلبه بر متابولیسم چربی همراه می‌شود.

در فعالیت‌های شدید و فزاینده، تغییرات هورمونی موجب تغییر غلظت هورمون‌های رشد (GH)، کورتیزول، انسولین و گلوکاگون در خون می‌شود. در ابتدا، غلظت انسولین در خون کاهش می‌یابد و تغییرات بعدی آن به میزان مصرف کربوهیدرات و تخلیه آب (دی‌هیدراسیون) وابسته است. این کاهش ابتدایی انسولین دو دلیل دارد: 1- افزایش چگالی پروتئین‌های ناقل گلوکز (GLUT) که باعث افزایش حساسیت به انسولین می‌شود. 2- فعالیت شدید و فزاینده، همراه با افزایش لاکتات و اسیدیته عضله است. در این نوع فعالیت‌ها، افزایش حساسیت به انسولین بیشتر می‌شود زمانی که توده عضلانی بیشتری درگیر شود. زنان به دلیل توده عضلانی کمتر، از این مزیت کمتر بهره می‌برند، و فعالیت‌های ورزشی همراه با اعمال برونگرا (انبساطی) می‌تواند منجر به آسیب عضلانی شود که در نتیجه، کاهش حساسیت به انسولین ایجاد می‌شود.

غلظت هورمون رشد (GH) به صورت خطی افزایش می‌یابد. اثرات هورمون رشد عبارتند از:

1- افزایش غلظت اسیدهای چرب آزاد (FFA).
2- مهار برداشت گلوکز توسط بافت‌های محیطی.
نکته: به نظر می‌رسد افزایش هورمون رشد در هنگام فعالیت ورزشی به بازیافت پس از فعالیت کمک می‌کند، زیرا نیمه عمر هورمون رشد چند برابر هورمون‌های کاتکولامین است. این مسئله سه عمل مهم را انجام می‌دهد:
1- صرفه‌جویی در گلوکز.
2- افزایش سنتز گلیکوژن در عضله.
3- افزایش بارز در کاتابولیسم چربی در عضله اسکلتی.

غلظت کورتیزول به صورت توانی افزایش می‌یابد و اثرات هورمون رشد با افزایش آن تقویت می‌شود. در فعالیت‌های شدید

، کورتیزول دو عمل مهم انجام می‌دهد:

1- افزایش فراخوانی اسیدهای چرب آزاد از بافت چربی.
2- کاهش برداشت اسید آمینه توسط بافت‌های محیطی که منجر به افزایش اسیدهای آمینه خون می‌شود (اسیدهای آمینه اضافی معمولاً در فرایند گلوکونئوژنز در کبد استفاده می‌شوند).
نکته: مزیت متابولیکی آزادسازی کورتیزول در هنگام فعالیت‌های شدید ورزشی (دوره بازیافت سریع) است.

فعالیت ورزشی بلندمدت همراه با کاهش ذخائر گلیکوژن در کبد و عضلات اسکلتی انجام می‌شود. در این نوع فعالیت‌ها، گلیسرول به عنوان شاخص افزایش فراخوانی اسیدهای چرب آزاد استفاده می‌شود و بتا هیدروکسی بوتیرات، جسم کتونی، زمانی تولید می‌شود که مقادیر کربوهیدرات کاهش یافته و کبد به طور کامل بر روی کاتابولیسم چربی وابسته است. نقش هورمون ۱۷ بتا استرادیول در فعالیت‌های استقامتی بلندمدت بسیار مهم است. این هورمون، از نظر بیولوژیکی فعال‌ترین استروژن است که توسط تخمدان ترشح می‌شود. علاوه بر اینکه ۱۷ بتا استرادیول در زنان توسط تخمدان ترشح می‌شود، مقادیر کمی از آن در قشر بالایی کلیه نیز سنتز می‌شود. این موضوع مقدار کمی استروژن ترشح شده در مردان را توجیه می‌کند. با این حال، به دلیل مقدار کم این هورمون در مردان، تأثیرات آن بیشتر برای زنان قابل مشاهده است و تحت کنترل چرخه قاعدگی قرار دارد.

یک نکته اساسی درباره هورمون ۱۷ بتا استرادیول این است که این هورمون فراخوانی اسیدهای چرب آزاد (FFA) از بافت چربی را افزایش می‌دهد و همچنین جذب گلوکز توسط بافت‌های محیطی را مهار می‌کند، به همین دلیل به نحوی مشابه هورمون رشد (GH) عمل می‌کند.

درباره فعالیت ورزشی، دو نکته مهم وجود دارد:

1- فعالیت ورزشی باعث افزایش استروژن موجود در خون هر دو گروه زنان با قاعدگی طبیعی و زنان فاقد قاعدگی (آمنوره) می‌شود.
2- در مقایسه با مردان که به طور کامل ورزش می‌کنند، زنانی که تمرین استقامتی انجام می‌دهند، از غلظت بسیار بیشتری از هورمون ۱۷ بتا استرادیول استفاده می‌کنند تا به توجیه وابستگی بیشتر به چربی نسبت به کربوهیدرات در هنگام فعالیت ورزشی بپردازند.

فعالیت ورزشی درازمدت و دهیدراسیون به طور کلی بر تعادل مایعات بدن و هورمون‌های ADH، رنین، آلدوسترون و ANP (پپتیدهای سدیمی) تأثیر می‌گذارد. هورمون‌های ADH، رنین و آلدوسترون به حفظ آب در بدن کمک می‌کنند، در حالی که هورمون ANP باعث دفع آب از بدن می‌شود. توافق طولانی‌مدت سیستم عصبی و غدد با فعالیت ورزشی باعث تغییر در ترشح هورمون‌ها می‌شود. تمرین ورزشی، بدون توجه به نوع آن، روش‌های زیر را برای تغییر ترشح هورمون‌ها فراهم می‌کند: ۱- تغییر محرک‌هایی که باعث ترشح هورمون می‌شوند. ۲- تغییر توانایی سلول‌ها برای پاسخ به هورمون. ۳- تغییر ظرفیت حداکثر بافت‌های درون‌ریز برای آزادسازی هورمون.

متابولیسم انرژی و فراخوانی سوخت چربی در شدت فعالیت ورزشی زیر بیشینه‌ای مانند تمرینات استقامتی، منجر به کاهش غلظت هورمون‌های کاتکولامین، رشد (GH) و کورتیزول در خون می‌شود. همچنین، تمرینات استقامتی زیر بیشینه همراه با افزایش استفاده از چربی به عنوان سوخت صورت می‌گیرد. اگرچه در ظاهر، به نظر می‌رسد کاهش غلظت کاتکولامین‌ها، هورمون رشد و کورتیزول در خون با افزایش کاتابولیسم چربی هماهنگ نباشد، اما در واقعیت وضعیت برعکس است. به عبارت دیگر، کاهش هورمون رشد و کورتیزول باعث کاهش کاتابولیسم چربی نمی‌شود، زیرا عضلات اسکلتی به عنوان منبع اصلی اسیدهای چرب آزاد در فعالیت‌های زیر بیشینه عمل می‌کنند و نه بافت چربی.

در هنگام ورزش، سنتز پروتئین به وسیله هورمون‌های گونادوتروپیک FSH و LH افزایش می‌یابد. با این حال، زمانی که مدت زمان ورزش بیش از ۴۵ دقیقه است، هورمون FSH برای تحریک تخمدان‌ها و تولید استرادیول ۱۷ بتا نیاز به زمان بیشتری دارد. بنابراین، در فعالیت ورزشی کوتاه مدت، FSH و LH نمی‌توانند عامل افزایش ترشح استرادیول ۱۷ بتا باشند. برای فعالیت‌های ورزشی کوتاه مدت، تحریک مستقیم از طریق کاتکولامین‌ها برای افزایش ترشح استرادیول ۱۷ بتا ذکر شده است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که در فعالیت‌های ورزشی درازمدت، تولید استرادیول ۱۷ بتا مهار می‌شود و دلیل آن کورتیزول است. در صورتی که در زمان دوره قاعدگی طبیعی بوده‌اند، تحریک ورزش بر ترشح استرادیول ۱۷ بتا افزایش می‌یابد.

ترکیبی از هورمون رشد GH و هورمون رشدی شبه انسولین IGF-1 یا سوماتومدین، دارای اثرات زیر است:

این ترکیب به عنوان یک محرک آندروژنیک، سنتز پروتئین را تحریک می‌کند.
سنتز پروتئین هنگام فعالیت ورزشی ناهمگون است و در دوره بازیافت پس از فعالیت ورزشی تحریک می‌شود، و نتیجه آن سنتز خالص پروتئین است.
آمنوره ورزشی و تغییرات هورمونی در زنانی که از نظر فیزیولوژی توانایی داشتن قاعدگی را دارند اما به دلایلی قاعده نمی‌شوند، به وقوع می‌پیوندند. آمنوره ورزشی زمانی رخ می‌دهد که علت آن به صورت مستقیم با ورزش مرتبط است.
در زنانی که به طور مداوم تمرین می‌کنند، غلظت کاتکولامین‌ها، بتا اندروفین و کورتیزول افزایش می‌یابد. این وضعیت، تا حدودی عملکرد هیپوفیز قدامی و به طور خاص آزادسازی هورمون GnRH را مهار می‌کند و جلوگیری از ترشح هورمون‌های FSH و LH می‌کند. این امر منجر به جلوگیری از تحریک تخمدان‌ها و ترشح استرادیول ۱۷ بتا می‌شود.
به طور کلی، آمنوره ورزشی به دلیل تغییر در آزادسازی LH و FSH ایجاد می‌شود.

در زنان مبتلا به آمنوره ورزشی، غلظت استرادیول ۱۷ بتا در خون کمتر از حد طبیعی است. این مسئله باعث شده است که آن‌ها از دو مزیت اصلی محروم شوند:

کاهش کاتابولیسم چربی که به وسیله استرادیول ایجاد می‌شود.
از دست دادن ویژگی محافظتی استرادیول، که منجر به حفظ چگالی استخوان و سطوح HDL در خون می‌شود.
زنانی که در فعالیت ورزشی شدید با مسافت‌های زیاد شرکت می‌کنند، احتمالاً به آمنوره ورزشی بیشتری دچار می‌شوند. در حین فعالیت ورزشی با شدت متوسط یا کمتر، کاهش قابل توجهی در ترشح استرادیول ۱۷ بتا در زنان آمنوره رخ می‌دهد، که با کاهش ترشح هورمون رشد در طول فعالیت ورزشی و همچنین عدم هماهنگی در رهایش روزانه هورمون رشد در زنان آمنوره همراه است. وضعیت آمنوره ورزشی در واقع باعث می‌شود تا پاسخ‌های متابولیک و غدد درون‌ریز زنان فعالیت‌ورزشی به طور قابل توجهی شبیه به مردان شود.

نکته مهم: آمنوره ورزشی با کاهش حجم و شدت تمرین (Tapering) برطرف می‌شود.

به دلیل نبود تحقیقات دقیق و گسترده درباره ورزشکاران زن، هنوز نتایج کلی در مورد سطح عملکرد آن‌ها وجود ندارد. وجود اختلافات فیزیولوژیک و ساختاری بین زن و مرد از طریق بررسی‌ها باعث شده است که تفاوت‌هایی در عملکرد جنس زن وجود داشته باشد. با این حال، بر اساس اطلاعات فعلی ما، به برخی از ویژگی‌ها و خصوصیات زنان در ارتباط با ورزش و فعالیت بدنی اشاره می‌کنیم. اغلب ورزشکاران زن، عملکرد بدنی خود را در دوران قاعدگی کاهش می‌دهند، اما از نظر فیزیکی، زنانی وجود دارند که در طول دوران قاعدگی توانسته‌اند رکورد جهانی را شکسته و عملکرد برتری داشته باشند. فعالیت ورزشی شدید منجر به کاهش سطح استروژن در خون می‌شود، اما به طور ضروری تأثیری بر عملکرد بدنی ندارد. در تمرینات با شدت مشابه، تفاوتی در میزان آسیب‌های ورزشی بین زن و مرد مشاهده نمی‌شود. مصرف قرص‌های ضد بارداری ممکن است منجر به تغییرات قابل توجهی در فیزیولوژی بدن زن شود، اما تأثیر قابل توجهی بر عملکرد فرد نخواهد داشت. کمبود هورمون استروژن، حداقل به طور تئوریک، می‌تواند منجر به افزایش چربی خون و ایجاد آتروسکلروز زودرس شود، بنابراین درمان مناسب اختلالات قاعدگی اهمیت بسزایی دارد.

به دلیل نبود تحقیقات دقیق و گسترده درباره ورزشکاران زن،

هنوز نتایج کلی در مورد سطح عملکرد آن‌ها وجود ندارد. وجود اختلافات فیزیولوژیک و ساختاری بین زن و مرد از طریق بررسی‌ها باعث شده است که تفاوت‌هایی در عملکرد جنس زن وجود داشته باشد. با این حال، بر اساس اطلاعات فعلی ما، به برخی از ویژگی‌ها و خصوصیات زنان در ارتباط با ورزش و فعالیت بدنی اشاره می‌کنیم. اغلب ورزشکاران زن، عملکرد بدنی خود را در دوران قاعدگی کاهش می‌دهند، اما از نظر فیزیکی، زنانی وجود دارند که در طول دوران قاعدگی توانسته‌اند رکورد جهانی را شکسته و عملکرد برتری داشته باشند. فعالیت ورزشی شدید منجر به کاهش سطح استروژن در خون می‌شود، اما به طور ضروری تأثیری بر عملکرد بدنی ندارد. در تمرینات با شدت مشابه، تفاوتی در میزان آسیب‌های ورزشی بین زن و مرد مشاهده نمی‌شود. مصرف قرص‌های ضد بارداری ممکن است منجر به تغییرات قابل توجهی در فیزیولوژی بدن زن شود، اما تأثیر قابل توجهی بر عملکرد فرد نخواهد داشت. کمبود هورمون استروژن، حداقل به طور تئوریک، می‌تواند منجر به افزایش چربی خون و ایجاد آتروسکلروز زودرس شود، بنابراین درمان مناسب اختلالات قاعدگی اهمیت بسزایی دارد.